Trwająca od wielu miesięcy pandemia spowodowana koronawirusem COVID-19 i związane z tym zakazy bardzo ograniczyły naszą działalność, brak spotkań w gronie kresowiaków jest dla nas dużą stratą. W międzyczasie pojawiła się w mediach publicznych bardzo ważna dla kresowian informacja dotycząca utworzenia Muzeum Kresów w Brzegu o co od lat zabiegał Burmistrz Brzegu Jerzy Wrębiak, a starania takie czynił również Dyrektor Muzeum Piastów Śląskich w Brzegu Dariusz Byczkowski. Został podpisany list intencyjny pomiędzy Burmistrzem Brzegu a Dyrektorem Muzeum w sprawie przekazania dla Muzeum Piastów Śląskich budynku dawnego Gimnazjum Piastowskiego. Więcej informacji znajduje się w zamieszczonym niżej artykule za zgodą Urzędu Miasta Brzeg.
Dawne Gimnazjum Piastowskie zostanie przekazane na siedzibę Muzeum Kresów
Brzeg, miasto w południowo-zachodniej części Polski, to wyjątkowe miejsce na mapie Polski. Jest swoistym tyglem, w którym mieszają się: bogata piastowska przeszłość, wielokulturowa, złożona historia Śląska i powojenne losy mieszkańców Polski. Ścieżki życia brzeżan są odzwierciedleniem losów wielu Polaków, którzy po zakończeniu II Wojny Światowej, jako obywatele dawnych Kresów Wschodnich II Rzeczpospolitej, uchodźcy, zmuszeni byli do opuszczenia swych rodzinnych stron i do wędrówki na zachód, ku nieznanym wsiom i miastom. W kwietniu 1945 r. przybyła do Brzegu pierwsza grupa Polaków by przygotować miejsce dla nowych osiedleńców. Mieszkańców Tarnopola, Lwowa, Wilna, Stanisławowa, Prus, Doliny, i wielu mniejszych miejscowości. W Brzegu i okolicach znaleźli nowy dom, zostawiając za sobą przeszłość, często tragiczną, o której nie można było głośno mówić. Rzesze uchodźców z dawnych ziem wschodnich zasiedliło obszar dzisiejszych województw: dolnośląskiego, opolskiego, lubuskiego. Wraz z upadkiem w Polsce komunizmu można było przyznać się do swoich korzeni i głośno mówić o przeszłości, także tej związanej z tzw. „tragedią wołyńską”. Od kilkudziesięciu lat w Polsce podejmowany był temat miejsca, w którym możliwe byłoby badanie i upamiętnienie powojennych losów tych Polaków, którzy musieli opuścić swe rodzinne strony i osiedlić się na tzw. Ziemiach Zachodnich. Wiele środowisk kresowych wskazywało Brzeg jako idealne miejsce do organizacji takiej placówki.
Odpowiadając na takie zapotrzebowanie, będąc właścicielem historycznego obiektu tj. dawnej siedziby renesansowego Gimnasium Illustre, władze Brzegu zaproponowały ten właśnie obiekt, od kilkunastu lat niezagospodarowany, jako siedzibę przyszłego muzeum. Wskazanie właśnie dawnego piastowskiego Gimnasium Illustre, zwanego też Gimnazjum Piastowskim, nie tylko dawało szansę na ratowanie ważnego z punktu widzenia historii Brzegu i Śląska obiektu. Gmach wzniesiony staraniem księcia brzeskiego Jerzego II w latach 1564–1569, przez włoskiego architekta Jakuba Parra – twórcy tak silnie związanego z Brzegiem, przez stulecia pełnił rolę edukacyjną. Był miejscem, w którym pośród jednego z najbogatszych śląskich nowożytnych zbiorów bibliotecznych przez dziesiątki laty przechowywana była m.in. średniowieczna rękopiśmienna Legenda o św. Jadwidze, zwana Kodeksem lubińskim. Obiekt bardzo dobrze wpisywał się w logikę przedsięwzięcia, łączył piastowską przeszłość Brzegu i Śląska, wielowiekową, edukacyjną rolę dla całej historycznej dzielnicy z powojenną migracją oraz bagażem doświadczeń i dziedzictwem przyniesionym wraz z nowymi mieszkańcami Brzegu, z terenów które po II Wojnie Światowej znalazły się poza granicami dzisiejszej Polski. Obiekt, zlokalizowany jest w centrum historycznego miasta, w bezpośrednim sąsiedztwie zamku Piastów brzeskich – który od 2018 r. posiada status pomnika historii.
Rozmowy dotyczące adaptacji dawnego Gimnazjum Piastowskiego do nowych celów zapoczątkowano pod koniec 2015 r. Już w lutym 2016 r. Gmina Brzeg podpisała umowę z pracownią projektową Nizio Design Mirosława Nizio, autora m.in. Muzeum Powstania Warszawskiego czy Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej im. Rodziny Ulmów w Markowej, na przygotowanie koncepcji zagospodarowania gmachu dawnego Gimnazjum Piastowskiego wraz z programem merytorycznym przyszłego Muzeum. Warto przy tym zaznaczyć, że zaproponowana przez pracownię Nizio Design koncepcja nie tylko skupiła się na adaptacji samego obiektu. Wyznaczyła także nowe funkcje dla placówki, w których uwzględniona została kwestia takiego przygotowania obiektu, żeby spełniał rolę centrum wiedzy o przeszłości dawnych ziem wschodnich, ośrodka badawczego, gromadzącego zbiory, popularyzatorskiego, miejsca umożliwiającego organizację sympozjów, konferencji, a nawet miejsca warsztatów praktycznych w zakresie np. kresowej kuchni (restauracja) czy rękodzieła.
W październiku 2016 r. Rada Miejska Brzegu podjęła uchwałę nr XXV/278/16 z dn. 28.10.2016 r. w sprawie wyrażenia poparcia dla idei utworzenia w Brzegu Muzeum Dziedzictwa i Kultury Kresów, którego siedzibę miałby stanowić budynek dawnego Gimnazjum Piastowskiego.
Równolegle z pracami koncepcyjnymi władze Gminy rozpoczęły działania w celu uzyskania jak najszerszego poparcia ze strony środowisk kresowych, naukowców zajmujących się Kresami oraz poparcia ze strony władz samorządowych województw opolskiego i dolnośląskiego. Ideę utworzenia Muzeum poparli: Wojewoda Opolski, Wojewoda Dolnośląski, znawca kresów prof. dr hab. Stanisław Sławomir Nicieja, Anna Maria Anders, Witold Listowski – prezes Stowarzyszenia Kresowian w Kędzierzynie –Koźlu, Jan Skalski – Prezes Światowego Kongresu Kresowian, Alicja Zbyryt – prezes Towarzystwa Miłośników Lwowa i Kresów Południowo – Wschodnich oddział w Brzegu, liczne grono parlamentarzystów Prawa i Sprawiedliwości oraz Kukiz ‘15 z terenu województw opolskiego i dolnośląskiego z panem posłem Pawłem Kukizem na czele. Ideę poparli prezydent Opola, prezydent Wrocławia, starostowie brzeski i oławski, przedstawiciele muzealników, w tym m.in. dr Romuald Nowak kierownik Panoramy Racławickiej z Muzeum Narodowego we Wrocławiu oraz władze Stowarzyszenia Gmin i Powiatów Aglomeracji Wrocławskiej, które podjęły w tej sprawie stosowną uchwałę. Inicjatywa spotkała się z wielką przychylnością ze strony duchowieństwa Archidiecezji Wrocławskiej. Wielkimi orędownikiem powstania w Brzegu Muzeum Dziedzictwa i Kultury Kresów jest Jego Eminencja ks. Abp Józef Kupny – Metropolita Wrocławski. W sprawę zaangażowany jest również wieloletni kapelan środowisk kresowych ks. prałat Bolesław Robaczek. Poparcie dla idei powołania w Brzegu Muzeum Dziedzictwa i Kultury Kresów stosownymi uchwałami wyraziły organizacje kresowe: Światowy Kongres Kresowian – podczas zjazdu w Częstochowie w lipcu 2016 r., delegaci środowisk kresowych, biorący udział w Krajowym Zjeździe Sprawozdawczo-Wyborczym Delegatów Towarzystwa Miłośników Lwowa i Kresów Południowo Wschodnich we Wrocławiu, we wrześniu 2016 r. oraz prezydium Zjazdu Tarnopolan, które podjęło stosowną uchwałę podczas zjazdu zorganizowanego w Krakowie w 2018 r. Podczas tego ostatniego swoją przychylność dla idei powołania w Brzegu Narodowego Muzeum Dziedzictwa i Kultury Kresów wyraził ks. Tadeusz Isakowicz-Zaleski – kapelan środowisk kresowych. O zamierzeniach gminy w licznych pismach informowani byli Prezydent Andrzej Duda, Premier Mateusz Morawiecki, Wicepremier Minister Dziedzictwa Narodowego prof. Piotr Gliński. W międzyczasie w działania związane z utrwaleniem dziedzictwa dawnych ziem II Rzeczpospolitej włączyło się Muzeum Piastów Śląskich, czego ukoronowaniem było otwarcie w 2019 r. wystawy stałej, zatytułowanej Kresy ocalone wspomnienia, oraz uruchomienie zbiórki artefaktów związanych z szeroko pojętymi kresami. Finansowego wsparcia dla przygotowanej ekspozycji udzieliła Gmina Brzeg oraz Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego.
Przełom w dążeniu do utworzenia w Brzegu Muzeum Dziedzictwa i Kultury Kresów nastąpił w lutym 2021 r. Zgodnie ze wskazaniem Ministerstwa Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu placówka taka mogłaby powstać jako oddział Muzeum Piastów Śląskich w budynku dawnego Gimnazjum Piastowskiego. W wyniku rozmów prowadzonych pomiędzy władzami Gminy Brzeg, dyrekcją Muzeum Piastów Śląskich w Brzegu, instytucjami prowadzącymi Muzeum Piastów Śląskich tj.: Ministerstwem Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu, Urzędem Marszałkowskim Województwa Opolskiego oraz Starostwem Powiatowym w Brzegu ustalono, że Muzeum Dziedzictwa i Kultury Kresów może zostać powołane jako oddział Muzeum Piastów Śląskich w Brzegu. Chęć realizacji nowej placówki, jako oddziału Muzeum Piastów Śląskich wyraził dyrektor p. dr Dariusz Byczkowski. Zgodę na utworzenie nowego oddziału wyraziły podmioty współprowadzące Muzeum Piastów Śląskich tj.: Urząd Marszałkowski województwa Opolskiego oraz Starostwo Powiatowe w Brzegu. Koncepcja Muzeum Dziedzictwa i Kultury Kresów, której przygotowanie w 2016 r. zleciła Gmina Brzeg, została przekazana za pośrednictwem brzeskiego Muzeum Piastów Śląskich do ministerstwa i tam wstępnie zaakceptowana.
Ostatecznie 23 kwietnia 2021 r. wpłynęło pismo Wicepremiera, Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu prof. Piotra Glińskiego, który jako główny współprowadzący brzeskie Muzeum Piastów Śląskich, wyraził akceptację dla przejęcia przez Muzeum Piastów Śląskich w Brzegu obiektu dawnego Gimnasium Illustre na potrzeby planowanego oddziału Muzeum Piastów Śląskich oraz o zobowiązaniu się ministerstwa do współfinansowania adaptacji przedmiotowego obiektu na potrzeby Muzeum Dziedzictwa i Kultury Kresów. Tym samym urealniła się możliwość remontu obiektu i utworzenia w nim placówki, o której powstanie Burmistrz Brzegu Jerzy Wrębiak intensywnie zabiegał od kilku ostatnich lat. Warunkiem powołania przedmiotowej placówki jest przekazanie majątku Gminy Brzeg w postaci budynku dawnego Gimnazjum Piastowskiego w Brzegu na rzecz Muzeum Piastów Śląskich w Brzegu.
Podjęta 29 kwietnia 2021 r. uchwała dotyczyła przekazania, na rzecz Muzeum Piastów Śląskich w Brzegu, w drodze darowizny, zabudowanych działek gruntu nr 423/4 i 424/1 o łącznej pow. 0,4037 ha, położonych w Brzegu przy Placu Moniuszki 1 i ulicy Bolesława Chrobrego. Nieruchomość zabudowana jest m.in budynkiem dawnego Gimnasium Illustre wpisanego do rejestru zabytków Województwa Opolskiego pod numerem rejestru 236/58.
Na darowanej nieruchomości ma powstać Muzeum Kultury i Dziedzictwa Kresów jako oddział Muzeum Piastów Śląskich. Ministerstwo Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu zobowiązało się do współfinansowania przedsięwzięcia polegającego na utworzeniu, na darowanej nieruchomości, planowanego muzeum.
Zgodnie z obowiązującym miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego miasta Brzegu przedmiotowa nieruchomość położona jest na terenie oznaczonym symbolem E1.U – teren zabudowy usługowej. Wartość księgowa nieruchomości (brutto) wynosi: 1 662 069,39 zł. W myśl art. 13 ust. 2a ustawy o gospodarce nieruchomościami darowizny nieruchomości, stanowiącej własności jednostki samorządu terytorialnego dokonuje jej organ wykonawczy za zgodą rady.